რა არის ჰაერის ხარისხი?

სუფთა ჰაერი ჯანსაღი ცხოვრებისთვის აუცილებელია, თუმცა ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის (WHO) მონაცემებით, მსოფლიო მოსახლეობის თითქმის 99% სუნთქავს ჰაერს, რომელიც ჰაერის დაბინძურების რეკომენდებულ ზღვარს აჭარბებს. „ჰაერის ხარისხი არის ჰაერში არსებული ნივთიერებების რაოდენობის საზომი, რაც მოიცავს ნაწილაკებსა და აირისებრ დამაბინძურებლებს“, - თქვა კრისტინა პისტონემ, NASA-ს ეიმსის კვლევითი ცენტრის მკვლევარმა მეცნიერმა. პისტონის კვლევა მოიცავს როგორც ატმოსფერულ, ასევე კლიმატურ სფეროებს, ფოკუსირებულია ატმოსფერული ნაწილაკების კლიმატსა და ღრუბლებზე გავლენასთან. „მნიშვნელოვანია ჰაერის ხარისხის გაგება, რადგან ის გავლენას ახდენს თქვენს ჯანმრთელობაზე და იმაზე, თუ რამდენად კარგად შეგიძლიათ იცხოვროთ და გაატაროთ თქვენი დღე“, - თქვა პისტონმა. ჩვენ პისტონთან ერთად ვისაუბრეთ, რათა მეტი გაგვეგო ჰაერის ხარისხის შესახებ და იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება მას შესამჩნევი გავლენა ჰქონდეს ადამიანის ჯანმრთელობასა და გარემოზე.

რა განსაზღვრავს ჰაერის ხარისხს?
ამერიკის შეერთებულ შტატებში გარემოს დაცვის სააგენტოს (EPA) მიერ რეგულირებული ჰაერის ექვსი ძირითადი დამაბინძურებელი ნივთიერებაა: მყარი ნაწილაკები (PM), აზოტის ოქსიდები, ოზონი, გოგირდის ოქსიდები, ნახშირბადის მონოქსიდი და ტყვია. ეს დამაბინძურებლები ბუნებრივი წყაროებიდან მოდის, როგორიცაა მყარი ნაწილაკები, რომლებიც ატმოსფეროში ხანძრისა და უდაბნოს მტვრისგან ამოდის, ან ადამიანის საქმიანობიდან, როგორიცაა მზის სხივების სატრანსპორტო საშუალებების გამონაბოლქვზე რეაგირების შედეგად წარმოქმნილი ოზონი.

რა მნიშვნელობა აქვს ჰაერის ხარისხს?
ჰაერის ხარისხი გავლენას ახდენს ჯანმრთელობასა და ცხოვრების ხარისხზე. „ისევე, როგორც წყლის მიღება გვჭირდება, ასევე ჰაერის სუნთქვაც გვჭირდება“, - თქვა პისტონმა. „ჩვენ სუფთა წყლის მოლოდინი შეგვიყვარდა, რადგან გვესმის, რომ ის გვჭირდება სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის და იგივე უნდა ველოდოთ ჩვენი ჰაერისგანაც“.

ჰაერის ცუდი ხარისხი დაკავშირებულია ადამიანებში გულ-სისხლძარღვთა და სასუნთქი გზების ზემოქმედებასთან. მაგალითად, აზოტის დიოქსიდის (NO2) ხანმოკლე ზემოქმედებამ შეიძლება გამოიწვიოს რესპირატორული სიმპტომები, როგორიცაა ხველა და ხიხინი, ხოლო ხანგრძლივი ზემოქმედება ზრდის რესპირატორული დაავადებების, როგორიცაა ასთმა ან რესპირატორული ინფექციები, განვითარების რისკს. ოზონის ზემოქმედებამ შეიძლება გააუარესოს ფილტვები და დააზიანოს სასუნთქი გზები. PM2.5-ის (2.5 მიკრომეტრი ან უფრო მცირე ზომის ნაწილაკები) ზემოქმედება იწვევს ფილტვების გაღიზიანებას და დაკავშირებულია გულისა და ფილტვების დაავადებებთან.

ადამიანის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედების გარდა, ჰაერის ცუდმა ხარისხმა შეიძლება ზიანი მიაყენოს გარემოს, დააბინძუროს წყლის ობიექტები მჟავიანობისა და ევტროფიკაციის გზით. ეს პროცესები კლავს მცენარეებს, ამცირებს ნიადაგის საკვებ ნივთიერებებს და აზიანებს ცხოველებს.

ჰაერის ხარისხის გაზომვა: ჰაერის ხარისხის ინდექსი (AQI)
ჰაერის ხარისხი ამინდის მსგავსია; მას შეუძლია სწრაფად შეიცვალოს, თუნდაც რამდენიმე საათში. ჰაერის ხარისხის გასაზომად და შესაფასებლად, გარემოს დაცვის სააგენტო იყენებს შეერთებული შტატების ჰაერის ხარისხის ინდექსს (AQI). AQI გამოითვლება ჰაერის ექვსი ძირითადი დამაბინძურებლიდან თითოეულის გაზომვით „კარგიდან“ „სახიფათომდე“ შკალით, რათა მივიღოთ AQI-ის კომბინირებული რიცხვითი მნიშვნელობა 0-დან 500-მდე.

„როგორც წესი, როდესაც ჰაერის ხარისხზე ვსაუბრობთ, ვგულისხმობთ, რომ ატმოსფეროში არის ისეთი რამ, რაც, ჩვენი აზრით, არ არის კარგი ადამიანისთვის მუდმივად სუნთქვისთვის“, - თქვა პისტონმა. „ამიტომ, კარგი ჰაერის ხარისხის მისაღწევად, დაბინძურების დონე გარკვეულ ზღვარს ქვემოთ უნდა იყოს“. მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონი „კარგი“ ჰაერის ხარისხის სხვადასხვა ზღვარს იყენებს, რაც ხშირად დამოკიდებულია იმაზე, თუ რომელ დამაბინძურებლებს ზომავს მათი სისტემა. გარემოს დაცვის სააგენტოს სისტემაში, AQI-ის 50 ან უფრო დაბალი მნიშვნელობა კარგად ითვლება, ხოლო 51-100 საშუალოდ. AQI-ის 100-დან 150-მდე მნიშვნელობა მგრძნობიარე ჯგუფებისთვის არაჯანსაღად ითვლება, ხოლო უფრო მაღალი მნიშვნელობები ყველასთვის არაჯანსაღად ითვლება; ჯანმრთელობის გაფრთხილება გაიცემა, როდესაც AQI 200-ს მიაღწევს. 300-ზე მეტი ნებისმიერი მნიშვნელობა საშიშად ითვლება და ხშირად ასოცირდება ტყის ხანძრებით გამოწვეულ ნაწილაკებით დაბინძურებასთან.

NASA-ს ჰაერის ხარისხის კვლევისა და მონაცემთა პროდუქტები
ჰაერის ხარისხის სენსორები ღირებული რესურსია ადგილობრივ დონეზე ჰაერის ხარისხის მონაცემების შესაგროვებლად.
2022 წელს, NASA-ს ეიმსის კვლევით ცენტრში Trace Gas GRoup-მა (TGGR) დანერგა დაბინძურების შესასწავლად იაფი ქსელური სენსორული ტექნოლოგია, ანუ INSTEP: დაბალფასიანი ჰაერის ხარისხის სენსორების ახალი ქსელი, რომელიც ზომავს სხვადასხვა დამაბინძურებლებს. ეს სენსორები აღრიცხავენ ჰაერის ხარისხის მონაცემებს კალიფორნიის, კოლორადოს და მონღოლეთის გარკვეულ რაიონებში და დაამტკიცეს, რომ ისინი სასარგებლოა კალიფორნიის ხანძრების სეზონის დროს ჰაერის ხარისხის მონიტორინგისთვის.

აზიის ჰაერის ხარისხის 2024 წლის საჰაერო და თანამგზავრული კვლევის მისიამ (ASIA-AQ) გააერთიანა თვითმფრინავებიდან, თანამგზავრებიდან და ხმელეთზე განლაგებული პლატფორმებიდან მიღებული სენსორული მონაცემები აზიის რამდენიმე ქვეყანაში ჰაერის ხარისხის შესაფასებლად. ამ ფრენებზე მრავალი ინსტრუმენტიდან, როგორიცაა NASA-ს ეიმსის ატმოსფერული მეცნიერების ფილიალის მეტეოროლოგიური გაზომვის სისტემა (MMS), შეგროვებული მონაცემები გამოიყენება ჰაერის ხარისხის მოდელების დახვეწისთვის ჰაერის ხარისხის პირობების პროგნოზირებისა და შეფასების მიზნით.

სააგენტოს მასშტაბით, NASA-ს გააჩნია დედამიწის დაკვირვების მრავალი თანამგზავრი და სხვა ტექნოლოგია ჰაერის ხარისხის მონაცემების შესაგროვებლად და გადასაცემად. 2023 წელს NASA-მ დაიწყო ტროპოსფერული ემისიები: დაბინძურების მონიტორინგი (TEMPO) მისია, რომელიც ზომავს ჰაერის ხარისხს და დაბინძურებას ჩრდილოეთ ამერიკაში. NASA-ს ხმელეთის, ატმოსფეროს თითქმის რეალურ დროში დედამიწის დაკვირვების შესაძლებლობა (LANCE) ინსტრუმენტი ჰაერის ხარისხის პროგნოზირების სპეციალისტებს აწვდის NASA-ს მრავალი ინსტრუმენტიდან შეგროვებულ გაზომვებს დაკვირვებიდან სამი საათის განმავლობაში.

ჯანსაღი ჰაერის ხარისხის გარემოს უზრუნველსაყოფად, ჩვენ შეგვიძლია ჰაერის ხარისხის მონაცემების რეალურ დროში მონიტორინგი. ქვემოთ მოცემულია სენსორები, რომლებსაც შეუძლიათ ჰაერის ხარისხის სხვადასხვა პარამეტრის გაზომვა.